Υπάρχει ζωή στο Σύμπαν ;

24 Φεβ. 2017

Ένας φίλος μου έφερε ένα γραπτό να διαβάσω. Είναι εδώ αμέσως παρακάτω. Το διάβασα και ξεκινήσαμε μια συζήτηση με τον φίλο.

-----------------------------------------------------

«Μάνος Δανέζης: Υπάρχει ζωή στο Σύμπαν ;

Το αν υπάρχει ζωή στο Σύμπαν είναι ένα πρόβλημα που δύσκολα μπορεί να μελετηθεί και να λυθεί, γιατί παρουσιάζει αρκετές ιδιομορφίες. Προκειμένου να την αναζητήσουμε στα πέρατα της Δημιουργίας, θα πρέπει να γνωρίζουμε πώς είναι δομημένη αυτή η μορφή ζωής.

Αρχικά υποθέταμε ότι θα πρέπει να είναι βιολογικά όμοια με αυτήν της Γης. Γνωρίζουμε όμως τι σημαίνει ζωή, έστω και στο γήινο πεδίο; Είναι η ζωή μια πολύπλοκη συναρμολόγηση ύλης ή υπάρχει και κάτι άλλο, μέσα και πάνω από αυτήν; 

Για παράδειγμα, ο βιοχημικός ορισμός της γήινης ζωής, ως ένα σύνολο νουκλεϊνικών οξέων, πρωτεϊνών και άλλων πιο σύνθετων μορίων είναι ουσιαστικά προσαρμοσμένος στα γήινα μέτρα.

Άλλωστε, όπως αναφέρει σε άρθρο του ο αναπληρωτής καθηγητής Aστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης Λουκάς Bλάχος, «Στη μοντέρνα γλώσσα των μη-γραμμικών συστημάτων η ζωή είναι μια ξαφνική εμφάνιση οργάνωσης μέσα στο χάος, ένα φαινόμενο πολύ συνηθισμένο στα αριθμητικά μοντέλα πολύπλοκων συστημάτων».

Συνεπώς, το πρόβλημα σήμερα θεωρείται πιο σύνθετο από μια απλή αστρονομική παρατήρηση, εφ’ όσον όλοι πλέον αποδέχονται ότι πολύ πιθανόν η αναζητούμενη εξωγήινη ζωή να είναι βιολογικά διαφορετική από εκείνη της Γης. 

Το δύσκολο αυτό πρόβλημα προσπαθεί να λύσει ένας νέος επιστημονικός κλάδος, η «Aστροβιολογία» (και όχι μόνο η Αστρονομία), η οποία έχει την ιδιαιτερότητα να ψάχνει να βρει κάτι που δεν γνωρίζει πώς και τι ακριβώς είναι. 

Για να φτάσουμε λοιπόν στη διερεύνηση των δυνατοτήτων ύπαρξης ζωής σε άλλους πλανήτες στο γαλαξία μας, αλλά και σε άλλους γαλαξίες, πρώτα από όλα θα πρέπει να έχουμε λύσει το πρόβλημα του τι είναι αυτό το οποίο ονομάζουμε «Ζωή», άσχετα με την περίπτωση της ζωής όπως την αντιλαμβανόμαστε μέσω της ανθρώπινης φυσιολογίας μας.»

--------------------------------------------

Απαντώντας στην ερώτηση εάν η Αστροφυσική μπορεί να μας πει εάν υπάρχει ζωή αλλού στο Σύμπαν, ο Δανέζης σημειώνει την διάκριση ανάμεσα σε οποιαδήποτε μορφή ζωής και «ζωή όπως την αντιλαμβανόμαστε μέσω της ανθρώπινης φυσιολογίας μας».

Για να συνεχίσουμε στο σκεπτικό της ερώτησης, να συμφωνήσουμε πως αφού αντιλαμβανόμαστε μόνο το 4% του όλου Σύμπαντος, κι από αυτό γνωρίζουμε ότι σε ένα κυριολεκτικά απειροελάχιστο σημείο του υπάρχει Ζωή, στον γαλάζιο πλανήτη μας, θα πρέπει να εξετάσουμε τρεις τομείς.

Πρώτον, γνωρίζουμε όλες τις μορφές ζωής στην Γη; Απάντηση, όχι βέβαια! (Βλέπε παρακάτω τα επιχειρήματα των Επιστημών.)

Δεύτερον, χρησιμοποιώντας την Αστροφυσική και τις Επιστήμες γενικότερα, γνωρίζουμε εάν υπάρχει ζωή στο υπόλοιπο 4% του Σύμπαντος που μπορούμε να παρατηρήσουμε; Απάντηση, όχι μέχρι τώρα.

Τρίτο, και στο υπόλοιπο 96% ; Απάντηση, ανοησίες λες, αφού δεν μπορούμε να το παρατηρήσουμε, πώς ξέρουμε καν ότι υπάρχει;

Μπορούμε να παρατηρήσουμε με τις πέντε αισθήσεις μας το 4% του Σύμπαντος. Μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι το 96% υπάρχει χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά και την αστροφυσική.

Θα απαντήσουμε μήπως γνωρίζουμε χρησιμοποιώντας την Αστροφυσική και τις Επιστήμες γενικότερα, εάν υπάρχει ζωή εκεί; Απάντηση, όχι. 

Άρα συμφωνούμε ότι χρησιμοποιώντας την Αστροφυσική και τις Επιστήμες γενικότερα, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τώρα εάν υπάρχει ζωή στο Σύμπαν, ή αν υπάρχει άλλο είδος ζωής από όσα ξέρουμε, ακόμη και στον πλανήτη όπου κατοικούμε.

Ε, όχι δα και να μην ξέρουμε όλες τις μορφές ζωής πάνω στη Γη!

Υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδων αν όχι εκατομμύρια μορφών ζωής στον αέρα, στην ξηρά και στην θάλασσα τα οποία δεν έχουμε ακόμη γνωρίζει και ταξινομήσει. Το πιο απλό παράδειγμα είναι τα βάθη των ωκεανών στα οποία δεν μπορούμε ακόμη να προσπελάσουμε, να πάμε εκεί.

Ένα πιο σύνθετο παράδειγμα είναι το εξής. Όταν πετάει ένα κουνούπι, μια μέλισσα, μια μύγα, βλέπεις τα φτερά τους; Γιατί και με ποιο σκεπτικό να αποκλείσουμε την πιθανότητα να υπάρχουν μορφές ζωής που κινούνται τόσο γρήγορα ή ακόμη πιο γρήγορα, συνεπώς δεν μπορούμε να τις δούμε;

Θα τις είχαμε εντοπίσει πια σήμερα με τα ραντάρ, τις θερμικές κάμερες…

Τα ψυχρόαιμα ζώα δεν εντοπίζονται τόσο εύκολα από τις θερμικές κάμερες, έτσι δεν είναι;

Όσο για το ραντάρ, το ίχνος που αφήνει ένα πλάσμα ίσως δεν είναι αρκετά ισχυρό ώστε να καταγραφεί στο ραντάρ. Ή ίσως να μην δίνει την δυνατότητα στο ραντάρ να το καταγράψει – άσε που χρειάζεται η κατάλληλη βαθμονόμηση στο ραντάρ για τέτοιες έρευνες. Σκέψου ότι οι άνθρωποι έχουμε φτιάξει οχήματα που τα λέμε στελθ, λίγο αόρατα δηλαδή. Αποκλείεται η Φύση να έχει κατασκευάσει πλήρως αόρατες μορφές οχημάτων με ζωή, πλασμάτων;

Το δεύτερο παράδειγμα είναι τροφή για σκέψη. Το πρώτο όμως μας δείχνει ότι δεν γνωρίζουμε ακόμη όλες τις μορφές ζωής του πλανήτη μας. Για έναν λόγο παραπάνω λοιπόν, δηλαδή ίσως επειδή οι αποστάσεις που χρειαζόμαστε για να διαβούμε το Σύμπαν είναι πολύ μεγάλες, δεν έχουμε γνωρίσει εάν υπάρχουν άλλες μορφές ζωής.

Α, εδώ, σε έπιασα να κάνεις λάθος! Εμείς μπορεί να μην έχουμε την δυνατότητα να ταξιδέψουμε στιγμιαία αλλά έχουμε τα ραδιοτηλεσκόπιά μας! Να, προχθές διάβαζα στις εφημερίδες ότι λάβαμε ραδιοσήματα που ίσως είναι απάντηση σε δικά μας ραδιοσήματα! Τι λες γι’ αυτό;

Απάντηση σε δικά μας, αποκλείεται να είναι. Θα καταλάβεις το γιατί εάν με αφήσεις να πω κάτι ακόμα. Αυτά τα ραδιοσήματα ταξιδεύουν με την ταχύτητα του φωτός. Για να φθάσουν σε εμάς χρειάσθηκαν να διανύσουν μια απόσταση ενός αριθμού ετών φωτός, έτσι δεν έγραφαν οι εφημερίδες;

Σωστά!

Άρα, αυτό που λάβαμε μπορεί να είναι είτε μια εκπομπή ακτινοβολίας από την εξέλιξη, την ζωή άστρων που δημιουργούνται και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα χάνονται, εκπέμποντας ακτινοβολία που εμείς λαμβάνουμε ως ραδιοσήματα, ή να είναι κάτι που κάποιος ζωντανός οργανισμός και με νοημοσύνη εξέπεμψε όπως κι εμείς εκπέμπουμε ραδιοσήματα προς το Διάστημα, αλλά το έκανε έναν αριθμό ετών φωτός πριν από το τώρα.

Αν λοιπόν αυτά τα σήματα που λάβαμε είναι από την ακτινοβολία ενός άστρου, δηλαδή ενός ήλιου, εκείνο που μας δείχνουν τα σήματα είναι την κατάσταση του άστρου έναν αριθμό από χρόνια πριν από ετούτη την στιγμή. Για παράδειγμα, δέκα δισεκατομμύρια χρόνια. Με δυο λόγια εκείνο που βλέπουμε είναι το παρελθόν του άστρου.

Το ίδιο και με την περίπτωση τα σήματα να ανήκουν σε νοήμονα μορφή ζωής.

Τι θα πει έτος φωτός; Για να καταλάβω.

Η απόσταση που θα καταφέρει ένα κομματάκι από φως, ας το ονομάσουμε φωτόνιο, να διατρέξει ταξιδεύοντας με την ταχύτητα του φωτός επί ένα έτος.

Για μισό λεπτό, για περίμενε! Μα έτος φωτός δεν μετράει τον χρόνο που περνάει;

Η λέξη έτος χρησιμοποιείται ως μονάδα μέτρησης χρόνου. Αυτό θέλεις να πεις;

Ακριβώς!

Κι ο χρόνος τι μετράει, γνωρίζεις;

Τον χρόνο, το πόσος χρόνος περνάει…

Ο χρόνος μετράει τις τρεις διαστάσεις, μήκος, πλάτος ύψος. Είναι μία έκφραση μέτρου των τριών διαστάσεων. Σκέψου, για μεγάλες αποστάσεις στο Σύμπαν, δεν λέμε ότι ένα σημείο απέχει τόσα έτη φωτός από εμάς εδώ;

Ακριβώς!

Ας το δούμε τι σημαίνει λοιπόν. Τριακόσιες χιλιάδες (περίπου) χιλιόμετρα κάθε δευτερόλεπτο επί εξήντα δευτερόλεπτα (ένα λεπτό) επί  εξήντα λεπτά (μία ώρα) επί είκοσι τέσσερις ώρες (μία ημέρα) επί τριακόσια εξήντα πέντε (ημέρες μέσα σε ένα έτος). Τόσα χιλιόμετρα. Απόσταση. Μήκος. Μία από τις τρεις διαστάσεις.

Μα δεν είναι η τέταρτη διάσταση ο χρόνος;

Όχι, είναι ένα μέτρο των τριών διαστάσεων.

Κι η τέταρτη διάσταση;

Δεν είναι τέτοια η ανθρώπινη φυσιολογία μας ώστε να μπορούμε να την αντιληφθούμε.

Τώρα μιλάς σαν τον Δανέζη, που είπε ότι η ανθρώπινη φυσιολογία που έχουμε μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε τι είναι ζωή, όπως την ξέρεις εσύ κι εγώ. Αλλά ζωή που η φυσιολογία μας δεν μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε, πώς θα ξέρουμε εάν υπάρχει; Και ποια είναι η τέταρτη διάσταση; Και πόσες διαστάσεις υπάρχουν;

Ένα, ένα. Πρώτα, πόσες διαστάσεις υπάρχουν. Οι Επιστήμες μιλάνε τώρα, σημειώνω την λέξη τώρα, για έντεκα τουλάχιστον.

Δεύτερο, η τέταρτη διάσταση είναι έξω από την φυσιολογία μας για να αντιληφθούμε. Την γνωρίζουμε μέσα από τα μαθηματικά.

Τρίτο, για να αντιληφθούμε είδος ζωής την οποία η φυσιολογία μας δεν είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται, ίσως πρέπει να εξελίξουμε την φυσιολογία μας, ή και τις επιστήμες.

Όπως έως τώρα, για παράδειγμα, οι επιστήμες μας βοήθησαν να καταλάβουμε διαστάσεις και Σύμπαν χωρίς να μας δεσμεύει η φυσιολογία μας στην αντίληψη αυτή πάρα πολύ.

Κατάλαβα.

Όχι ακόμη. Θυμάσαι που ο Δανέζης είπε «…Γνωρίζουμε όμως τι σημαίνει ζωή, έστω και στο γήινο πεδίο; Είναι η ζωή μια πολύπλοκη συναρμολόγηση ύλης ή υπάρχει και κάτι άλλο, μέσα και πάνω από αυτήν;”

Δηλαδή, τι άλλο; Θεός;

Όχι, εκτός από «…πολύπλοκη συναρμολόγηση ύλης …» όπως όρισε ο Δανέζης, μια πυκνή περιοχή οργανωμένης ύλης και ενέργειας, αυτή η υλοενέργεια μήπως χαρακτηρίζεται και από περισσότερες ιδιότητες;

Όπως;

Συναίσθημα, διανόηση, φαντασία και άλλες.

Ναι, σωστά! Τι σημαίνει αυτό εδώ στην συζήτησή μας;

Ότι για να απαντηθεί το αρχικό ερώτημα εάν υπάρχει ζωή στο σύμπαν, εκτός από την κατανόηση που καταφέραμε ως τώρα να έχουμε γύρω από το τι είναι ζωή, που μπορεί να βρεθεί ζωή, αρχίζοντας από τον πλανήτη μας, περνώντας στο γνωστό Σύμπαν και καταλήγοντας στο άγνωστο Σύμπαν, και πάντα έχοντας υπ’ όψη τους περιορισμούς της ανθρώπινης φυσιολογίας, τώρα έχουμε κι ένα ακόμη εμπόδιο να ξεπεράσουμε για να έχουμε μια πλήρη απάντηση.

Ποιο είναι αυτό;

Η υλοενέργεια που ονομάζουμε άνθρωπος, ή ζώο γενικότερα, και ορίζουμε όλα αυτά ως ζωή, περιορίζεται μόνο στον άνθρωπο και τα ζώα; Τι δείχνει η στροφή των φυτών προς τον ήλιο; Δείχνει κάποιο είδος νοημοσύνης; Τι δείχνει η αντίδρασή τους σε βίαια γεγονότα στο περιβάλλον τους, σε απειλές κατά της ύπαρξής τους;

Ας μην συμπεριλάβουμε την πιθανότητα για ζωή σε όντα όπως υποθέσαμε που κινούνται ταχύτερα από την δυνατότητα της φυσιολογίας μας να αντιληφθούμε.

Και παραπέρα, στον ίδιο τον άνθρωπο, ως ζωή, τι σημαίνει η ύπαρξη συναισθήματος, διανόησης, έμπνευσης, πνευματικής δημιουργίας; Μήπως λοιπόν, πρέπει πρώτα και κύρια να αποφασίσουμε τι εννοούμε ζωή;

Τώρα κατάλαβα.

Θα καταλάβεις ακόμη καλύτερα, εάν τώρα αφιερώσεις λίγο χρόνο και, ξέροντας όσα ξέρεις τώρα πια, διαβάσεις ξανά τι είπε ο Δανέζης στο κείμενο που μου έφερες να διαβάσω.